Nauki społeczne wobec problemu bezpieczeństwa (wybrane zagadnienia)

Abstract

In the field of science, the early 21st century has certainly become dominated by the sciences looking into the matter of security. The dynamic development of both scientific conceptualisations as well as the necessary structuring this area of science are easy to notice. In the Western thought, profile on the strategic studies, the security studies are being organised. Certain scientific schools are shaping more and more clearly (Copenhagen, Stockholm, Welsh, Tokyo schools etc.). 
 The trend is gradually becoming global. In Poland, with a slight delay, the sciences of security are emerging, classified within the social sciences. Accordingly to its name, the security sciences are to deal with the broadly understood issue of security as a social phenomenon. The sciences’ identity is still shaping in the broad socio-scientific debate, heated discussions and polemics within the academic and scientific environments as well as the circles involved in the matters of security in practical sense. The subject matter – what exactly the sciences of security is to research seems the most debatable issue. As for now, the possibilities to draft the research field are extensive: from all the manifestations (challenges) to security to narrowing it to – broadly understood – security systems or system strictly defined and focusing exclu-sively on the national and international security systems. 
 The noticeable, for over a decade, boom of the interest in the security matters stems from numerous sources. Still, undoubtedly, the breakthrough event was the Al Qaeda attack on the selected targets in the US on 11th September 2001 (generally engraved in the collective memory as the image of the New York WTC twin towers collapse). That significant and consequential for humanity date has been established as the beginning of a new security (or, shall we say: insecurity) era. The date became a tragic symbol of the beginning of the new age and new millennium alike, when, having revelled in the euphoria of the bipolar world collapse, end of communism and the mirage of the “end of history” in the last decade of the 20th century. The Western civilisation and societies could palpably experience the everlasting happiness is unattainable; the uncompromising struggle for security – not only of the state and national structures, but also (maybe even primarily) for the security of commoners.
 Therefore, we postulate a broad approach to the sciences of security. The phenomenon cannot be unambiguously interpreted or comprehended without contexts and references provided by the other scientific social disciplines taking up the security research from their autonomous perspectives (e.g. philosophy of security, sociology of security, psychology of security, anthropology of security, pedagogy of security, economy of security and many more). A significant factor of the phenomenon is the application of the plural – sciences of security and not science of security. Perhaps the idea was to create a broad platform for – contextually involved indeed – phenomenon and, simultaneously, to integrate the achievements of numerous research paradigms. 
 The confirmation of such a stance is the essence of the phenomenon itself. It is not a creation of its own kind, always, however, it is a concrete state of other real entities. Hence, it cannot be a science of a clear-cut research subject. It will always be aspectual, not only dependent on the applied research approaches, but also on the research matter – the specifics of the subject concerned. 
 The emerging, complementary security theory is on the outset of its way. The newly-created sciences of security constitute a capital foundation for that developmental process. Nevertheless, they need to shape their scientific identity, congeal and methodically create reflexions – ontologically adequate and inspiring. The significant pragmatic application of the sciences of security should spark hope and stimulate the world of science to creative activity.
 Principally, the presented study is of general character with all its characteristic limitations. Owing to the conditions of its preparation, it cannot be treated as 
 a complementary work; mit is a mere contribution. Thus, it is our duty to draft (merely outline?) a list of discrepancies or insufficiencies and present the – how significant – issues. Even more so as those issues are the subjects of research of the social science and could not be better and more thoroughly investigated or even signalled. Then, the politics shall be pointed out, and – stemming from it – security strategy; the fundamental security theories; security and institutions of security; security vs the national defence; crisis management; education for security; security culture; individual and community security in the context of social pathologies; security privatisation and many more.
 We would also like explain ourselves of the countless list of the non-referred to valuable sources, which – from the social and humanistic perspectives, took up the matter of security and contributed hugely to the theorisation of the phenomenon. And one more explanation: the study marginalises – in an aware manner – the impressive achievements of the political science. They are so numerous and substantially dominating the current knowledge in the respect of the security analyses. Hence, we assumed beneficial to be more open to the achievements of other disciplines achievements in this respect. 
 The security studies develop dynamically also outside the social science. 
 A suggestive example may be the technical science. As technology cannot be fully reliable, breaks down, needs optimisation of not only the design and technological processes, but – above all – the efficient use conditions. In other words, technology is becoming an increasing threat to humanity. That constitutes a peculiar tangent of the social, security and technical sciences. In its development, the social science must not neglect this perspective reflection; it should intensify the research in this field.
 Personifying the science, it needs to be stated it needs the inspiration that the security sciences offer. Especially considering the stage in which it currently is, it is – in a way – thrown back on such inspirations. The research subjects and analysis preparation tools search of the universal notion – which the security clearly is. Hence, the ideas/concepts need to be sought in philosophy, social science, technical, biological and natural sciences. Each of them provides a different perspective, yet, the multitude of perceptions makes the image sharper and better defined. The authors do not aspire to exclusive exhaustion of the sciences of security research on the level of the social science. They hope their perspective may be inspiring, thus, their intellectual effort will turn out worthwhile. Loftily speaking, the palace of security requires numerous constructors; more precisely, it requires a joint effort of all of us; theoreticians and practitioners alike. 
 Writing a book on such a broad and principal subject everyone but a snob, must feel the need to explain ones imprudence and even selective ignorance. The study is a mere sample of reflection within the subject. We are entirely aware we just touch the tip of the iceberg. We dare to trust, however, that such a step is necessary. Incongruent the step may appear, we trust the others will follow in a more confident and proficient ways.

Tworząca się, całościowa teoria bezpieczeństwa jest na początku swojej drogi. Sformowane od niedawna nauki o bezpieczeństwie stanowią kapitalną platformę tego procesu rozwojowego. Muszą one wszakże uformować swą naukową tożsamość, okrzepnąć i metodycznie kreować ontologicznie adekwatne i twórczo inspirujące refleksje. Wielkie pragmatyczne znaczenie tych nauk powinno skłaniać do nadziei, a zarazem stymulować świat nauki do kreatywnej aktywności.
 Przedstawione powyżej opracowanie ma przede wszystkim charakter przeglądowy, oczywiście z właściwymi sobie ograniczeniami. Z uwagi na warunki, w jakich powstawało (których nadrzędny sens kryje się w magicznym słowie „parametryzacja”), autorzy nie mieli wystarczających sposobności na szeroką perspektywę analizy, ani też właściwego czasu do „przerzucenia” niezbędnych stosów danych 
 i opracowań, by wysublimować bardziej wyszukane konstrukty i konstatacje. Nie może to być zatem zamknięte dzieło, a zaledwie skromny przyczynek. 
 Naszym obowiązkiem jest w tej sytuacji dokonać swoistej listy „rozbieżności”, czy „niedostatku”, i ukazać te, jakże ważkie i znaczące zagadnienia, które są przedmiotem zainteresowania nauk społecznych, a których nie mogliśmy szerzej uwzględnić bądź nawet zasygnalizować. Należy więc (kolejność nie stanowi jakiejkolwiek hierarchii) wskazać na: 
 – politykę, a w następstwie strategię bezpieczeństwa;
 – zasadnicze teorie bezpieczeństwa;
 – system/instytucje bezpieczeństwa;
 – zarządzanie sytuacjami kryzysowymi;
 – edukację dla bezpieczeństwa;
 – kulturę bezpieczeństwa;
 – bezpieczeństwo człowieka i wspólnot społecznych w kontekście patologii społecznych;
 – dylemat bezpieczeństwa;
 – prywatyzację bezpieczeństwa;
 – promocję bezpieczeństwa i wiele innych.
 A przy tym należy także usprawiedliwić się z niezliczonej listy nieprzywołanych źródeł, a zasadniczo cennych książek, które z pozycji społecznych / humanistycznych podjęły problematykę bezpieczeństwa i wniosły swój cenny wkład 
 w teoretyzację tego fenomenu. I jeszcze jedno usprawiedliwienie – w opracowaniu świadomie zmarginalizowany został imponujący dorobek nauk politologicznych. 
 Z uwagi jednak na niezliczone publikacje i dotychczasową dominację wiedzy tej proweniencji w analizach dotyczących bezpieczeństwa, uznaliśmy, iż wskazanym jest szerzej otworzyć się na osiągnięcia innych dyscyplin.
 Problematyka bezpieczeństwa jest coraz bardziej dynamicznie rozwijana również poza sferą nauk społecznych. Sugestywnym egzemplum mogą być nauki techniczne. Ponieważ technika jest zawodna, ulega awariom, wymaga optymalizacji nie tylko procesów jej projektowania i wytwarzania, ale przede wszystkim niezawodnych warunków eksploatacji. Z innej strony rzecz ujmując, technika w coraz większym zakresie staje się coraz bardziej poważnym zagrożeniem dla człowieka. To jest punkt styczny nauk społecznych, nauk o bezpieczeństwie oraz nauk technicznych. W swoim rozwoju nauki społeczne nie mogą tracić tej perspektywy refleksji i nie podejmować szerszych zabiegów badawczych również w tym kierunku. 
 Rozwój cywilizacyjny naszych czasów niesie coraz większe zagrożenia dla jednostki i jego środowiska społecznego, którym możemy przeciwdziałać poprzez zapobieganie i skutecznie przezwyciężać, gdy niespodziewanie zaistnieją. Konieczne są więc wyspecjalizowane struktury, zdolne do szybkich i skutecznych działań, czyli definiowane wyżej grupy dyspozycyjne, które mając długie dzieje już funkcjonują w przestrzeni społecznej. Mogą być także tworzone doraźnie, gdy zaistnieją alarmistyczne potrzeby. Różnorodne kategorie owych szczególnych grup są interesujące dla socjologii grup dyspozycyjnych, ponieważ ich badanie pozwala na dostrzeżenie mechanizmów ich tworzenia się, relacji społecznych między ich członkami, które warunkują ich integrację i zdolność do efektywnego działania nawet 
 w ekstremalnych warunkach. Można więc w tej socjologii szczegółowej upatrywać stymulatora rozwoju nauk społecznych, podejmujących w szczególności problematykę obronności oraz bezpieczeństwa jednostek, społeczności i państwa.
 Personifikując naukę, trzeba stwierdzić, że potrzebuje ona inspiracji. Nauki 
 o bezpieczeństwie ze względu na szczególny moment, w którym się znajdują, tj. 
 w fazie ich kształtowania, są wręcz „skazane” na inspiracje. To poszukiwanie pól zainteresowań, ale i przygotowywanie narzędzi do analiz uniwersalnego pojęcia, jakim jest bezpieczeństwo. Dlatego trzeba szukać „pomysłów” w filozofii, naukach społecznych, przyrodniczych czy technicznych. Każda z nich daje inne spojrzenie, ale wiele tych „spojrzeń” powoduje, że obraz, który zaczynamy widzieć staje się wyraźniejszy. Autorzy tej książki nie roszczą sobie pretensji do ekskluzywności ujęcia problematyki bezpieczeństwa na poziomie nauk społecznych, jednak mają nadzieję, że ich spojrzenie może stać się inspirujące, a tym samym ich intelektualna praca spełni swoje zadanie. Mówiąc górnolotnie, gmach wiedzy o bezpieczeństwie wymaga wielu budowniczych, a w zasadzie potrzebuje do realizacji tego zadania nas wszystkich od teoretyków po praktyków. 
 Pisząc książkę na tak szeroki i zasadniczy temat, każdy kto nie jest snobem, musi odczuwać potrzebę usprawiedliwienia się ze swej zuchwałości, a nawet selektywnej ignorancji. Przedstawiane opracowanie jest zaledwie „próbką” refleksji 
 w przyjętym temacie. Jesteśmy w pełni świadomi, iż zaledwie dotykamy tematu. Pozwalamy sobie jednak na przeświadczenie, iż taki krok był potrzebny. Mimo, iż jest to krok w dużej mierze niezborny, jak każdy pierwszy krok. Liczymy więc na innych, którzy postawią następne kroki – bardziej zamaszyste, pewne i dojrzałe zarazem.