BALKANLAR’DA İSLÂMÎ DÜŞÜNCENİN GELİŞİM SÜRECİ

Abstract

Balkanlar’daki İslâmî düşünce yapısına baktığımızda, genel olarakdüşünce sisteminin gelişimini iki döneme ayırmak mümkündür. Birincisi,Balkanlar’da Osmanlı Zamanı İslâmî Düşünce Yapısı, ikincisi iseOsmanlı’dan Günümüze Kadar İslâmî Düşünce Yapısı’dır. Bu ikinci dönemin ise üçsüreçten geçtiğini görmekteyiz. İlki Balkanlarda Bosna-Hersek’inAvusturya ve Macaristan tarafından 1878 yılında ilhak edilmesinden I. DünyaSavaşı’na kadar ki dönem, ikincisi I. Dünya Savaşı’ndan II. DünyaSavaşı’na kadar olan dönem, üçüncüsü de II. Dünya Savaşı’ndan 1990yılına kadarki dönemdir. Balkanlar’a İslâm’ın gelişi ve İslâm düşüncesinin altyapısınınoluşması, tarikat yoluyla olmasına rağmen, buralarda İslâmî düşünce yapısınısadece tarikat anlayışına hasretmek doğru olmaz. Balkanlar’da medreselerdenyetişen nesiller, en az tarikatler kadar etkili olmuşlardır. Aynı zamandamedreselerin talebe ve âlim yetiştirme misyonu ile tekkelerin belli bir dinîdüşüncenin oluşmasını sağlama misyonu birbirine paralel ve destekçi olarak devametmiştir.İkincidönemde Bosna Hersek’in Osmanlı topraklarından ayrılması, bu süreçte yeni biraltyapının oluşmasına zemin hazırlayacaktır. Bu dönemin birinci sürecinde isterbakış açısı ister düşünce yapısı yeni bir sürece girecektir ki bu neticede gelenekselanlayışından tamamen kompası demekti. İkinci aşamada ise bir durgunlukbaşgösterecektir, fakat yine de önceki süreçte başlamış olan bir öncekidönemden süregelen anlayış ve düşünce yapısının artık yerleştiğini vedeğişiklikler de olsa bu sürecin devam ettiğini görmekteyiz. Üçüncü dönemde iseBalkanlar'da yeni bır siyasi oluşum ve rejimle karşı karşıyayız. Komünizmdöneminde İslâm anlayışı ve faaliyetleri kısmen durdurulmuş, bu süreçte düşünceyapısı adeta yeniden oluşmuştur. Zira bu dönemde öğrencilerin Arap ülkelerineve özellikle Ezher Üniversitesi’ne yönelmesi ile İslâm modernist düşüncesi dahaetkili hale gelmiştir.

AbstractWhen we look at the structure of Islamic thought in the Balkansafter the Ottomans, it is generally possible to distinguish two stages of theprogression of the system of thought. The first is the structure ofIslamic thought in the Balkans during the Ottoman Period and the secondis the structure of Islamic thought in the Balkans after the fall of OttomanEmpire until today. This second period is seen as passing through threeprocesses. The first is the period when Bosnia and Herzegovina wasannexed by Austria and Hungary in 1878, until the First World War. Thesecond is the period from the First World War, until Second World War. And thethird is from Second World War, until 1990. It is not right to believe that Islamic thought in the Balkansderives just from tarikats, although the infrastructure comes only fromtarikats. In the Balkans, the generations raised by the madrasas were at leastas effective as tarikats. At the same time, the mission of the madrasas tocultivate students and scholars and the mission of ensuring the formation of acertain religious thought by the monks continued in parallel.The second period starts after the annexation of Bosnia andHerzegovina from the Ottoman territories and thislaid the groundfor thecreation of a new infrastructure for this process. In the first phase of thisperiod, the viewpoint but also the mindset entered a new phase, which in theend meant complete breakage from the traditional understanding. There was astagnation in the second phase, but we can see that the understanding and themindset that started in the previous period, now is settled and this processcontinued with slight changes. In the third phase, there was a new politicalformation and regime in the Balkans. Islamic understanding and activities inthe period of the communism were partially stopped. In this process, themodernist thinking will be more effective in the reconstruction of theactivities of the students, with the orientation of the students to the Arabcountries and especially Az-har University.